Oude Gebouwen in Arnhem
In dit blog beschrijven we een aantal oude gebouwen in Arnhem. De oudste dateert uit 1300 (!), we benoemen een aantal gebouwen uit de 16e eeuw maar ook prachtige panden die zijn gebouwd aan het einde van de 19e eeuw. De gebouwen waar we het over hebben staan niet in chronologische volgorde. Lees je even mee?
Korenbeurs – Oude Gebouwen in Arnhem
Veel mensen die Arnhem bezoeken, en zeker de mensen die door de jaren heen de Korenmarkt hebben bezocht tijdens het uitgaan kennen de Korenbeurs, deze werd gebouwd in 1899 als vervanging voor de overkapping was gebouwd op de Korenmarkt om de graan kooplieden beschutting te bieden tegen het wisselvallige weer. Een mooi koepeldak dat rustte op 80 ijzeren pilaren.
Het gebouw dat we allemaal goed kennen en dus al ruim 120 jaar oud is! De kosten waren toen 22 duizend gulden (omgerekend zo’n 10 duizend euro). Bijna niet meer voor te stellen, toch?
Tot aan het begin van de eerste wereldoorlog (1914) werd er op deze plek graan verhandeld.
Tijdens de eerste wereldoorlog werd het graanpakhuis gebruikt om Belgen op te vangen die moesten vluchten vanwege de oorlog. Vanaf 1916 maakte een kunstvereniging van het pakhuis haar thuis en de meeste mensen kennen de Korenbeurs niet anders dan dat er een bioscoop in gevestigd was. Van 1973 tot 2018 kon je in het gebouw het Filmhuis Arnhem (Focus) vinden.
Inmiddels is Focus verhuisd naar het Audrey Hepburn Plein in het centrum van Arnhem waar deze bios sinds 2018 geopend is.
Nu vindt in de Korenbeurs een grote verbouwing plaats. In dit oude pand komt een foodhall, deze zou al in 2019 geopend worden maar wegens corona is – begrijpelijk- nog niet gelukt. Hopelijk kunnen we binnenkort dit mooie pand van binnen bewonderen terwijl we van een hapje en een drankje genieten wanneer ‘de Coöperatieve Eeterij de Korenbeurs’ geopend is!
Presickhaeffs Huys – Oude Gebouwen in Arnhem
Het Presickhaeffs Huys is écht één van de oudste gebouwen van Arnhem en werd gebouwd in 1354 en is te vinden aan de Kerkstraat op nr. 19.
Dit mooie bewaarde middeleeuwse huis was thuis voor verschillende Arnhemse prominenten zoals wethouders, burgemeesters en de president van het Hof van Gelre. De naam verwijst tevens naar een burgemeestersfamilie uit de 16e eeuw.
Het is heel bijzonder dat dit pand nog overeind staat. In deze omgeving is hevig gevochten tijdens de 2e wereldoorlog. Zo bleef er van de Eusebiuskerk schuin tegenover het Presickhaeffs Huys maar weinig over, net zoals de rest van de binnenstad.
In de jaren 60 van de vorige eeuw raakte het huis in verval en werd verkocht aan de gemeente Arnhem voor het symbolische bedrag van 1 gulden.
Tien jaar kon je in dit pand modehuis Trix & Rees vinden, zij zette het pand te koop in 2016 voor €995 duizend euro. Tegenwoordig is er een italiaans restaurant gehuisvest in dit pand.
Ook leuk: Direct naast het huis vind je een klein poortje uit circa 1650 met daarachter de laatste stadspomp van Arnhem.
St Walburgiskerk – Oude Gebouwen in Arnhem
In Arnhem kun je vele kerken vinden maar de oudste nog bestaande kerk is de St. Walburgiskerk, al is deze sinds 2013 níet meer als kerk in dienst. Daarover later meer.
Deze kerk is gesticht door het Sint-Walburgis Kapittel dat in 1315 Tiel had verlaten om zich in Arnhem te vestigen, rond 1375 werd de kerk in gebruik genomen.
Deze kerk is niet ongeschonden de Slag om Arnhem doorgekomen maar ruim 60% van de kerk bleef wel overeind. Deze is dus weer opgebouwd. Één van de torens werd geraakt door een vliegtuig dat neerstortte en terecht kwam in de Lauwersgracht achter de kerk.
Als je goed naar de twee torens kijkt zal je ook een verschil zien. Één toren heeft twee bogen en de andere toren heeft er drie. Dat is niet altijd zo geweest. In de toren met 3 bogen hangen de klokken. Voor 1851 hebben ze van 2 poorten 3 poorten gemaakt om zo te zorgen dat het geluid van de klokken verder zouden rijken. Daarna is de toren ingestort en bij wederopbouw hebben ze maar 2 bogen teruggeplaatst. Misschien zag dat er mooier uit of vonden ze drie bogen te veel moeite? Tijdens de wederopbouw na de Slag om Arnhem is de rechtertoren weer opgebouwd met drie bogen. Je kan er maar druk mee zijn!
Al is de kerk nu niet meer als zodanig in gebruik, je kan er toch nog een mooi orgel vinden. Deze maakte eerder deel uit van de Kleine Eusebiuskerk die tot 1990 in het Coehoorngebied te vinden was. Deze kerk werd afgebroken in dat jaar wegens gebrek aan bezoekers aan de kerk. Was dat niet gebeurd dat had de kleine Eusebius zeker in deze lijst gestaan (en nu dus ook een beetje 😉 ).
In 2021 opende in de twee torens van de kerk de ‘Walburgis Residenties’: een mooi en luxe hotel. Wanneer je een boeking maakt om hier te slapen kun je een keuze maken uit 6 thema kamers. Zo kun je bijvoorbeeld kiezen uit de Kröller Müller kamer, de Burgers’ Zoo kamer of de Slag om Arnhem kamer. Slaap je boven in één van de twee torenkamers, dan bof je. Je mag dan namelijk gebruik maken van de torenspits waar een picknicktafel staat, dit is inclusief een mooi uitzicht over de stad natuurlijk.
Beneden in de oude kerk vind je museum ‘Out of Ammo’ met als thema de bezetting van Arnhem tijdens WW2. Over dit interessante museum lees je hier meer.
Musis Sacrum – Oude Gebouwen in Arnhem
Dit kenmerkende gebouw in het centrum van Arnhem mag zeker niet ontbreken in deze lijst. Het concertgebouw stamt uit 1847 en werd gebouwd voor het Nederlands-Duitse muziekconcour dat in 1847 werd gehouden. Musis Sacrum kende toen twee zalen maar in 1852 werd er een nieuwe zaal bijgebouwd voor de Tentoonstelling van Nationale Nijverheid.
In 1940 werd de kenmerkende ‘rotonde’ toegevoegd aan de voorkant van het gebouw. Omdat het gebouw tijdens WW2 diende als onderkomen voor het Wehrmachtsheim (Duitse leger) konden er geen concerten in het Musis Sacrum plaatsvinden.
Tegenwoordig kan je wel terecht bij ‘Musis’, voor bezoek aan verschillende theater- en concert voorstellingen én voor een hapje en drankje bij café-restaurant JANS’ wat in handen is van de familie van Hooff, tevens de eigenaar van Burgers’ Zoo.
Ook is Musis Sacrum thuishaven van het Phion, het vroegere ‘Gelders Orkest’.
Eusebius Kerk – Oude Gebouwen in Arnhem
De Eusebiuskerk, wie kent haar niet! Boegbeeld van Arnhem en letterlijk hoogtepunt van de Arnhemse Skyline. De eerste kerk werd op deze plek gebouwd in 893 en in de 10e eeuw kon men op deze plek al de St. Martenskerk vinden, maar in 1452 startte de bouw aan de Eusebuiskerk. Geld om de kerk te voltooien was moeilijk verkrijgbaar en daarom duurde het uiteindelijk een eeuw voordat de kerk af was.
Hertog Karel van Gelre is verantwoordelijk dat deze kerk er kwam. Bezoek je nu de kerk dan kan je nog zijn praalgraf bewonderen in het koor van de kerk en ook zijn harnas is in de kerk te zien. De Hertog overleed in 1538 in Arnhem. Recent is hij verkozen tot belangrijkste Gelderlander allertijden.
De toren van de kerk is niet meer de originele uit 1500. De Eusebiuskerk werd grotendeels verwoest tijdens de Slag om Arnhem in september 1944. Duitsers beschoten de toren omdat ze dachten dat er Britten in zaten en Britten beschoten de toren omdat ze dachten dat er Duitsers in zaten. Allebei was dit niet het geval. De toren werd verwoest door brand en stortte later deels in.
Tussen 1947 en 1964 werd de kerk weer opgebouwd, dit keer met een andere toren. Er waren nog een aantal ontwerpen voor de toren in de running. Deze kan je zien wanneer je de toren zelf bezoekt, helemaal bovenin in de punt van de toren.
Boek je een Hoogtepunten van Arnhem stadswandeling bij ArnhemLife? Dan vertellen we je meer over de kerk en haar bijzondere kunstwerken die aan de gevels prijken.
Duivelshuis / Maarten van Rossumhuis
Al honderden jaren staan de Eusebiuskerk en het Duivelshuis gebroederlijk naast elkaar. Op de plek van het Duivelshuis stand als eerst een stadsboerderij, zo rond 1400. In 1518 kocht hertog Karel van Gelre het aan maar na zijn dood op 30 juni 1538 kocht zijn briljante en gevreesde veldheer Maarten van Rossum in 1539 het stadskasteel aan.
Door de jaren heen kende het gebouw vele eigenaars. In 1828 kocht de Gemeente Arnhem het pand om als stadhuis te dienen. Het oude stadhuis dat eerder op de Markt te vinden was, was namelijk erg vervallen en kon niet meer dienst doen waar het voor bedoeld was. Na een verbouwing was het Duivelshuis klaar voor gebruik als stadhuis en betrok de burgemeester het kantoor op de 1e verdieping. Dit is nog steeds zo, de huidige burgemeester Ahmed Marcouch heeft ook hier zijn bureautje staan.
Aan de voorkant van het Duivelshuis kan je drie beelden zien ‘hangen’. Dit zijn Saters: een figuur uit de Griekse mythologie. Een vrolijk en ondeugend boswezen met het lichaam van een bok en het bovenlijf van een man. Het zijn dus geen duivels, wat mensen vaak denken, maar het kan maar zo zijn dat het gebouw daaraan wél haar naam van ‘Duivelshuis’ heeft te danken.
Als je goed kijkt zie je 7 beelden op de gevel. Dit zijn allemaal personen uit de tijd van Maarten van Rossum. Belangrijke figuren uit de 16e eeuw: Maximiliaan van Oostenrijk, Filips de Schone, Karel de Vijfde, Karel van Egmond, Willem van Gulik en als laatste Maarten van Rossum zelf.
Op de hoek van het Duivelshuis staat een landsknecht of soldaat als beeld op de gevel.
Maarten van Rossum, die legeraanvoerder was, had ook een eigen lijfspreuk namelijk “Blaken en branden is het sieraad van de oorlog”. Het was een nogal brute en meedogenloze vechtersbaas die de mensen liet rillen alleen al bij het horen van zijn naam. Klinkt als een ‘leuke vent’ waar ik met een flinke boog omheen zou lopen!
Hotel Molenbeek – Oude Gebouwen in Arnhem
Ooit was Hotel Molenbeek het eerste gebouw in de Transvaalwijk in Arnhem. De toen nog stadsvilla was omringt door grasland, maar dat zou snel veranderen. Gebouwd in 1903 in een Jugendstil stijl en misschien wel één van de mooiste panden in Arnhem op één van de mooiste plekken in Arnhem.
Gelegen aan de St. Jansbeek die vanuit het iets verderop gelegen Sonsbeek Park via De la Reijstraat en de binnenstad van Arnhem in de Nederrijn stroomt. De wijk waarin Hotel Molenbeek gelegen is, is sowieso een bezoekje waard. Vele panden zijn, net als het hotel, ontworpen door architect Willem Diehl. Hij is ook verantwoordelijk voor het Vestagebouw, het voormalig Royal Gebouw (waar nu Stan&Co in zit) én het Luxor theater.
Luxor Live – Oude Gebouwen in Arnhem
Wat zouden wij graag nog eens terug gaan naar het Arnhem van 1900. Er werd toen zoveel gebouwd, de stad kreeg haar vorm. Ook de Luxor aan het Willemsplein was in aanbouw, die startte in 1880. Op 26 mei 1915 opende het gebouw als bioscoop. Het Luxor Theater is ontworpen door architect Willem Diehl en gebouwd in de Art Nouveau / Jugendstilstijl. Diehl is verantwoordelijk voor veel mooie panden in Arnhem. Zo zijn ook het Vesta gebouw en voormalig Royal (waar nu Stan&Co zit) door hem ontworpen, net als veel panden in de Transvaalbuurt in Arnhem Noord.
Het prachtige Tuschinski Theater in Amsterdam opende in 1921 en het Luxor gebouw van Diehl diende als voorbeeld. Met het Luxor Theater kreeg men toen echt een kijkje in de toekomst. Zo waren de gloeilampen in het pand dimbaar en werd de rook van sigaren en sigaretten vier keer per dag uit het pand gezogen en ververst. Dat was ongekend in die tijd!
In de jaren 70 raakte het pand in verval en er waren zelfs plannen om het pand te slopen. De volgende decennia waren nogal turbulent voor het gebouw. Het kreeg een functie als poppodium en discotheek. Mede door een schietpartij en veel negatieve publiciteit werd Luxor in 2000 failliet verklaard.
Sinds 2008 kan men genieten van optredens en feesten in de ‘Luxor Live’ en is dit een echte poptempel geworden. Elke week zijn er toffe optredens en vette feestjes in de beneden óf bovenzaal. In totaal passen er 1000 mensen in deze twee zalen en zo is Luxor Live een plek die mensen samenbrengt. Of je nou uit Arnhem komt of niet, ben je een muziekliefhebber, dan heb je Luxor Live vast een keer bezocht.
Oude Postkantoor – Oude Gebouwen in Arnhem
Ik kan mij het nog wel herinneren dat ik het oude postkantoor in Arnhem centrum bezocht om een brief te posten of concertkaartje te kopen. Nu kom ik er ook geregeld maar dan om een hele andere reden.
Dit oude postkantoor is echt een Arnhemse parel. Ontworpen door bekende Rijksarchitect C.H.Peters en opgeleverd in 1889. Het pand, opgetrokken in rode baksteen met groen geglazuurde banden kwam zo goed als ongeschonden de Slag om Arnhem door. Een hele opgave! Op 1 april 2009 sloot het postkantoor en werd er een nieuwe bestemming voor gevonden. Later, in 2010 opende een La Place en boekhandel Selexyz maar zij mochten deze locatie aan het Jansplein niet lang hun thuis noemen.
Tegenwoordig kan je er ‘T Taphuys vinden. Deze drukbezochte bar is erg in trek. Dat kan mede komen door de 100 verschillende bieren en 80 verschillende wijnen die je zelf mag tappen en de gezellige sfeer die het Jansplein eigen maakt.
Het oude postkantoor heeft een opmerkelijke bijnaam: de Apenrots. Loop je binnenkort langs dit pand kijk dan eens goed naar de gevel. Net boven de ramen van de eerste verdieping zie je ze zitten: heel veel aapjes. Hoeveel tel jij er?
Koepelkerk – Oude Gebouwen in Arnhem
Tegenover het oude postkantoor vind je nog zo’n parel. De Koepelkerk uit 1838, ontworpen naar voorbeeld van de Amsterdamse koepelkerk en gebouwd voor 52 duizend gulden. Al in 1250 stond hier een godshuis voor de ridders van St. Jan en kon men hier de St. Janskerk vinden.
Na 1839 werd de kerk veelal gebruikt door de Gele Rijders, het Korps Rijdende Artillerie de kolossale kazerne op een steenworp van de Koepelkerk te vinden was. Vanaf het Gele Rijdersplein was je met een paar minuten bij de kerk. Helaas is er van de Willemskazerne niets meer over, deze werd gebombardeerd tijdens de slag om Arnhem
In de achthoekige Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) kan je nog steeds op zondag een dienst bijwonen. Ook worden er geregeld activiteiten georganiseerd kijk in de agenda op de website van de koepelkerk welke dat zijn.
Sabelspoort – Oude Gebouwen in Arnhem
De Sabelspoort in Arnhem is de enige nog overgebleven middeleeuwse stadspoort en word voor het eerst genoemd in 1347. De poort diende als verdedigingswerk en werd vanaf 1454 ook ingezet als tolhuis én plek om gevangenen en ‘krankzinnigen’ op te sluiten. Om dat laatste kreeg de Sabelspoort de bijnaam ‘Geckentoren’.
De naam ‘Sabelspoort’ komt van het oude Nederlandse woord ‘savel’ dat ‘zand’ betekent. Via deze poort werd zand de stad in gekuierd. Het zand lag op een zandplaat ter hoogte van de poort in de Nederrijn rivier.
De andere stadspoorten in Arnhem waren de Rijnpoort, St. Janspoort en Velperpoort. Deze zijn helaas tijdens de uitbreiding van het centrum tussen 1829 en 1853 helaas verdwenen.
Tijdens de Slag om Arnhem is de Sabelspoort wel beschadigd maar is toch overeind gebleven. Dat is mede te danken doordat er voor de oorlog flink rondom de poort gebouwd werd. De Sabelspoort werd een soort van ingekapseld tussen de gebouwen in. De gebouwen om de poort heen vormde als een soort bescherming voor de oude poort waardoor deze grotendeels gespaard is gebleven. De andere gebouwen rond de poort hebben het geweld tijdens WW2 niet overleefd.
Het ÁLLER oudste pandje in Arnhem
Deze hebben we voor het laatste bewaard, maar eigenlijk valt er niet voor over te schrijven. In dit pand, gelegen in de Varkensstraat 46 is studentenvereniging Creas gevestigd. Kenners zeggen het te zien aan de restanten van een trapgevel aan de zijkant van het pand, zo lezen wij hier. Toch jammer dat bijna niemand het weet, dat dit het oudste pand van Arnhem is en eigenlijk ook een schande dat het er zo bij staat: vergeten en verwaarloosd. Zo’n oud pand moet je koesteren en het zou wellicht beter dienst doen als museum dan als studentenvereniging, denk je ook niet?
